ملی شدن صنعت نفت
0

اشاره

تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ خورشیدی، یکی از نقاط عطف تاریخ مبارزاتی ملت ایران برای کسب حق خود و بریدن دست بیگانگان از منابع و سرمایه‌های کشور به شمار می‌رود. اگرچه کودتای 28 مرداد و تبعات آن بر سرنوشت نفت، این افتخار را در ذائقه مردم ایران تلخ کرد، ولی روز ملی شدن صنعت نفت به ‌عنوان روزی تاریخی در حافظه‌ ملت ایران باقی ماند.

«گذرستان» حاضر حوادثی را که در ایران منجر به پیروزی نهضت ملی شدن صنعت نفت گردیده، مورد بررسی قرار داده است.


سخن نخست

سخن نخست

بازخوانی پرونده نهضت ملی نفت اسفند ماه هر سال یادآور حادثه‌ای بزرگ در تاریخ ملت ایران است نهضت ملی و ملی کردن صنایع نفت رویداد ساده‌ای نبود. انگلستان توانسته بود امتیاز نفت ایران را در دست داشته باشد و به هر میزان استخراج و صادر نماید انگلستان ابرقدرت آن زمان بود بیش از نیمی از کره زمین را مستعمره خود ساخته بود. با استفاده از نفت در دوجنگ جهانی پیروز شده بود. هنوز نفت نقاط دیگر خاورمیانه به...

ادامه مطلب

29 اسفند 1329 سالروز ملی‌شدن صنایع نفت ایران

29 اسفند 1329 سالروز ملی‌شدن صنایع نفت ایران

 روز سی‌ام تیر ماه 1329‌، به درخواست علی منصور نخست‌وزیر‌، مجلس شورای ملی موافقت کرد که لایحه‌ی قرارداد الحاقی نفت (گس ـ گلشائیان)‌، پیش از طرح در صحن علنی مجلس‌، در کمیسیون ویژه‌ای مورد بررسی و اظهار نظر قرار گیرد. از این‌رو‌، همان روز اعضای کمیسیون نفت‌، مرکب از هژده تن از نمایندگان شعب شش گانه مجلس‌، برگزیده شدند. این کمیسیون از سوی مجلس شورای ملی‌، مامور شد تا لایحه‌ی قرارداد الحاقی را...

ادامه مطلب

 ابعاد حقوقی عملیات خلع ید از شرکت نفت جنوب

ابعاد حقوقی عملیات خلع ید از شرکت نفت جنوب

۱) ملی شدن صنعت نفت «اززمان رزم آرا ، شاه به فکر نخست وزیری سیدضیاء بود تا به این ترتیب دولت انگلستان را از خود خشنود و راضی نگه دارد. اما تا وقتی رزم آرا بر سر کار بود این امر ممکن نبود چون از طرفی او باید خود را با رقیب نیرومندی مانند رزم آرا طرف کند و از طرف دیگر، جواب مصدق و نهضت ملی را بدهد که به هیچ قیمتی زیر بار حکومت سیدضیاء نمی رفتند. در نتیجه در زمان نخست وزیری رزم آرا، شاه سه بار به مصدق پیشنهاد...

ادامه مطلب

از امتیاز دارسی تا شرکت نفت انگلیس و ایران

از امتیاز دارسی تا شرکت نفت انگلیس و ایران

 از مجموعه مقالات ارائه شده در همایش دوم ایران و استعمار انگلیس یکی از مهمترین امتیازاتی که در ابتدای قرن بیستم دولت انگلیس از قاجارها اخذ نمود، امتیاز نفت دارسی بود. امتیاز دارسی در دوران پادشاهی مظفرالدین شاه قاجار توسط صدراعظم ایران یعنی امین‌السلطان واگذار شد. در واقع با این امتیاز ارزشمندترین منبع ثروت ایران در قرن بیستم در اختیار انگلستان قرار گرفت. با کشف و بهره‌برداری از نفت...

ادامه مطلب

انگلیس و نفت ایران در جنگ جهانی دوم

انگلیس و نفت ایران در جنگ جهانی دوم

  جنگ جهانی دوم در اول سپتامبر 1939/ 9 شهریور 1318 با حملة آلمان نازی به لهستان آغاز شد. ایران از همان ابتدا، بی‌طرفی خود را در جنگ اعلام کرد؛ اما همانند جنگ جهانی اول، بی‌طرفی ایران رعایت نشد؛ و دو سال پس از آغاز جنگ، و دو ماه پس از حمله آلمان نازی به اتحاد شوروی، نیروهای نظامی شوروی و انگلیس در سوم شهریور 1320ه‍.ش/ 25 اوت 1941م. یعنی دو ماه پس از حمله آلمان نازی به خاک شوروی از سمت شمال و جنوب و غرب به...

ادامه مطلب

آیت‌الله کاشانی و نهضت ملی شدن صنعت نفت

آیت‌الله کاشانی و نهضت ملی شدن صنعت نفت

سخنرانی  دکتر سید جلال‌الدین مدنیعنوان بحث، آیت‌الله کاشانی و ملی شدن صنعت نفت است. در این باره دو موضوع است: یکی پرونده نفت که بسیار قطور است و تا امروز نیز ادامه دارد. همین امروز در اصفهان جلسه‌ای است درباره نفت اوپک که میزان فروش را مشخص می‌کند. می‌خواهند از بالا رفتن بهای نفت با افزایش تولید جلوگیری کنند و این خود عجیب است و قابل بحث. با وقت چند دقیقه‌ای فقط فهرستی از مطالب عرض می‌شود.موضوع...

ادامه مطلب

بازخوانی نهضت ملی شدن نفت

بازخوانی نهضت ملی شدن نفت

 مسئله نفت ایران قصه دراز دامنی است که در طول تاریخ معاصر ایران همواره از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و هست. در این میان دریافت امتیاز اکتشاف و استخراج نفت توسط ویلیام ناکس دارسی در1280 از مظفرالدین شاه، فوران اولین فواره های نفت در مسجد سلیمان، کشمکش ها و مذاکرات بر سر این ماده حیاتی و انعقاد قرار داد جنجالی1933 با انگلستان تنها برگهایی از این کتاب قطور به شمار می رود. قضیه نفت در سال های بعد...

ادامه مطلب

بررسی نقش فداییان اسلام در ملی شدن صنعت نفت

بررسی نقش فداییان اسلام در ملی شدن صنعت نفت

 (گفتگو با محمدمهدی عبدخدایی) قیصری: جناب آقای عبدخدایی از اینکه وقتتان را در اختیار سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی قرار دادید از شما تشکر می‌کنم. شانزدهم اسفند ماه مصادف با سالروز اعدام انقلابی رزم‌آرا توسط فداییان اسلام در سال 1329 می‌باشد. به اعتقاد بسیاری از مورخین مانع اصلی ملی شدن صنعت نفت در آن برهه از تاریخ شخص نخست وزیر یعنی حاج علی رزم‌آرا بود. از طرف دیگر برداشته شدن رزم‌آرا باعث...

ادامه مطلب

تحریم‌ نفت ایران توسط انگلیس

تحریم‌ نفت ایران توسط انگلیس

  ملی شدن صنعت نفت،گام مهمی بود برای استیفای حقوق حقه ملت ایران در خصوص نفت جنوب. این مهم بعد از ترور سپهبد رزم آرا، نخست وزیر وقت ایران که سعی کرد تا جایی که ممکن است برای تصویب نشدن قانون ملی شدن صنعت نفت، سنگ جلوی پای مجلس شورای ملی بیندازد، عملی شد. با آغاز زمامداری دکتر مصدق در اردیبهشت 1330 برنامه دولت وی بر مبنای 2 اصل اساسی قرار گرفت. 1 ـ اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت  2 ـ اصلاح قانون انتخابات...

ادامه مطلب

تعامل مذهب و سیاست در ملی شدن صنعت نفت

تعامل مذهب و سیاست در ملی شدن صنعت نفت

 یکی از نمونه های بارز روحانیت روشنفکر که به تلاش گسترده ای در مبارزه با استبداد داخلی و استعمار خارجی در طول دهه 20 دست زد آیت الله کاشانی بود. در این مقاله ابتدا مختصری از زندگینامه علمی آیت الله کاشانی ذکر شده و سپس به فعالیت های سیاسی او بویژه در ارتباط با ملی شدن صنعت نفت شده که به مناسبت سالروز 29 اسفند روز ملی شدن صنعت نفت ایران تقدیم خوانندگان عزیز می شود. آیت الله کاشانی سال 1264 هجری...

ادامه مطلب

40 سال غارت و چپاول نفت ایران توسط انگلیس

40 سال غارت و چپاول نفت ایران توسط انگلیس

مطالب زیادی در ارتباط با تاریخچه نفت ایران نوشته شده است؛ از جمله چندین جلد کتاب درباره تاریخچه شرکت نفت انگلیس، توسط خودِ آن شرکت منتشر شده است. (1) ولی نقص عمده این کتب تاریخی، فقر داده‌هاست. علاوه بر این، برخی از این مورخان عمدتاً بر اسناد و مدارک منتشره از سوی انگلیس تکیه کرده و بدین ترتیب از اعتبار کار خود کاسته‌اند. با وجود این، گزارش محرمانه «ملی‌ شدن صنعت نفت ایران،» که ظاهراً توسط بانک...

ادامه مطلب

روحانیت و نهضت ملی شدن صنعت نفت

روحانیت و نهضت ملی شدن صنعت نفت

 در سالهای اخیر، دهها عنوان کتاب درباره دکتر مصدق نوشته شده و در آنها وانمود شده که وی رهبری بی‌نقض و عیب بوده و جناح مقابل او، یکسره برخطا بوده‌اند. در این کتابها نقش روحانیت و در رأس آنان آیت‌الله کاشانی نادیده گرفته شده است.این قبیل برخوردها در کشور ما بی‌سابقه نیست، یا کسی را در آسمان جای می‌دهیم و یا بر زیرزمین می‌نشانیم.به عبارت دیگر همه دوست دارند همه چیز را یا سیاه ببینند و یا سپید. این...

ادامه مطلب

قرارداد دارسی و نفت ایران

قرارداد دارسی و نفت ایران

 روز ۷خرداد ۱۲۸۰برای نخستین بار امتیاز استخراج، بهره‌برداری و لوله‌کشی نفت و قیر در سراسر ایران به غیر از 5 استان آذربایجان‌، گیلان‌، مازندران‌، گرگان و خراسان به مدت 60 سال به «ویلیام نکس دارسی‌» انگلیسی واگذار شد. شرکت تحت فرمان «ویلیام دارسی‌» پس از 5 سال جستجو از چاهی در مسجد سلیمان از شهرهای استان خوزستان، نفت کشف کرد. نویسنده انگلیسی کتاب « Oil Persian» در این باره...

ادامه مطلب

ملی شدن صنعت نفت

ملی شدن صنعت نفت

  در سالهای ۱۳۲۶ و ۱۳۲۷ مذاکراتی بین نویل گس، از مقامات شرکت نفت ایران و انگلیس، و عباسقلی گلشائیان، وزیر دارائی دولت ساعد انجام شد و حاصل آن قراردادی بود که به قرارداد الحاقی گس-گلشائیان معروف شد. طبق این قرارداد، حق امتیاز ایران از نفت جنوب افزایش می‌یافت ولی در عین حال قرارداد اصلی یعنی قرارداد ۱۹۳۳ تغییری نمی‌کرد بلکه برپایه قانونی استواری قرار می‌گرفت.[۱]دکتر مصدق اگرچه در دوره پانزدهم...

ادامه مطلب

ملی شدن صنعت نفت ایران و دسیسه‌های انگستان در خوزستان

ملی شدن صنعت نفت ایران و دسیسه‌های انگستان در خوزستان

  همزمان با تصویب طرح ملی شدن صنعت نفت ایران از سوی مجلسین شورای ملی و سنا، شرکت نفت ایران و انگلیس از پرداخت سی درصد فوق‌العاده دستمزد کارگران نفت بندر معشور، آغاجاری، لالی و نفت سفید امتناع ورزید و این امر موجب اعتصاب کارگران و اعلام حکومت نظامی در خوزستان شد.  با اعزام نیروهای نظامی از اهواز، خرم‌آباد و اصفهان به مناطق مزبور شورش اعتصابیون کمی فروکش کرد لیکن شرکت نفت هنوز حاضر به پذیرش...

ادامه مطلب

ناگفته های نهضت ملی شدن صنعت نفت

ناگفته های نهضت ملی شدن صنعت نفت

(گفتگو با حجت الاسلام حسینیان) بر اساس اسناد موجود تا آذرماه 1329  که تقریبا ملی شدن صنعت نفت به یک خواست عمومی تبدیل شده بود، هیچ نشانی از موافقت مصدق با ملی شدن صنعت نفت در دست نیست.صورت مجلس دوره چهاردهم نشان میدهد که مصدق با ملی شدن صنعت نفت مخالفت کرده است و آن را قرار دادی طرفینی می داند که نمی شود یک طرفه آنرا فسخ کرد. در آستانه سالگرد ملی شدن صنعت نفت هستیم ، معروف است که شما در مورد عوامل ملی...

ادامه مطلب

نهضت ملی شدن نفت ایران

نهضت ملی شدن نفت ایران

 نهضت ملی شدن نفت از نقاط برجسته و غرور انگیز جنبش بیداری و ضد استعماری ملت ایران در قرن بیستم می باشد که تاثر قاطع بر شکل گیزی مبارزات ضد استعماری همه ملل شرق داشت. ملت ایران و دکترمحمد  مصدق قهرمانان اصلی نهضت ملی شدن نفت ایران هستند که نقش قاطع در پیشبرد این جنبش ملی و ضد انگلیسی داشتند. ویلیام ناکس دارسی در سال ۱۹۰۱/ ۱۲۸۰ با مظفر الدین شاه قاجار قرار دادی امضا کرد تا به اکتشاف و...

ادامه مطلب

نهضت نفت ، نتیجه تعامل اسلام و مدرنیته

نهضت نفت ، نتیجه تعامل اسلام و مدرنیته

 (گفت‌وگو با موسی نجفی) گفتگو از : فائقه‌السادات میرصمدی ـ متین انصاری نهضت ملی شدن صنعت نفت بعد از مشروطه با تعامل دو گروه ملی و مذهبی پیروز شد. بقایای دوران مشروطه با ملی‌گرایان دور هم جمع شدند که نفت را ملی کنند و مملکت را از دست چپاول اجانب به‌ویژه انگلیسی‌ها رها کنند. موسی نجفی، استاد علوم سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و فرهنگی، دیدگاه‌های جدیدی درباره نهضت نفت دارد و آن را در ادامه نهضت...

ادامه مطلب

هشتاد سال امتیاز نفتی

هشتاد سال امتیاز نفتی

 داستان غم‌انگیز قرارداد نفت جنوب ایران از سال‌های ۱۸۶۴، یعنی دقیقاً پنج سال بعد از آنکه کلنل دریک در امریکا به نفت رسید و درست یک‌ سال بعد از آنکه راکفلر شرکت نفتی خویش را تأسیس نمود در زمانی که ناصرالدین‌شاه به یکی از اتباع انگلیس امتیازی اعطا نمود که یکی از اجزای آن استخراج نفت بود، آغاز شد. این امتیاز و همین‌طور امتیاز نفتی که شاه قاجار به آلبرت هوتس اعطا کرد و نیز امتیازی که در ۲۵ ژوئیه...

ادامه مطلب

هویدا و نفت

هویدا و نفت

پس از گذشت حدود دو سال و اندی از اعلام ملی شدن صنعت نفت، با کودتای 28 مرداد 1332، دولت دکتر محمد مصدق، برکنار شد و فضل‌الله زاهدی که رهبری کودتا را، به ظاهر در دست داشت، به نخست‌وزیری رسید. دو روز پس از پیروزی کودتاگران، محمدرضا پهلوی که به ایتالیا فرار کرده بود، در رم گفت: «نفت ایران ملی شده و شرکت نفت ایران و انگلیس وجود خارجی ندارد.» و در همین روز، زاهدی که به دیدار آیت‌الله کاشانی رفته بود، ضمن صحبت...

ادامه مطلب