زنان در سده اخیر
اشاره
زنان نیمی از جمعیت کشور و رکن رکین آن را تشکیل میدهند و سهم زنان در تحولات جامعه ایران بر هیچکس پوشیده نیست. وضعیت اجتماعی زنان ایران در طول تاریخ پرفراز و نشیب این مرز و بوم، دستخوش تغییر و تحولات فراوان بوده است. انقلاب اسلامی به رهبری امامخمینی تحولی اساسی و ژرف در وضعیت زنان جامعه ایران پدید آورد. این انقلاب جایگاه و منزلت زنان را اعتلا بخشید و دامنه مشارکت آنان در عرصههای اجتماعی را گسترش داد. تبدیل شدن زنان قبل از انقلاب به شیرزنانی که در عرصه انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی حماسههای سترگ پدید آوردند، کار سادهای نیست بلکه به نوعی معجزه میماند که در حرکت تاریخی انبیا قابل مشاهده است.
«گذرستان» حاضر جایگاه زنان در جامعه ایران و موقعیت آنان در قبل و بعد از انقلاب اسلامی را مورد بررسی قرار داده است.
پس از انقلاب مشروطه نهادها و سازمانهای جدیدی عمدتاً از سوی حاکمیت بنا نهاده شد که بنا به اقتضای اجتماعی، سیاسی زمان عمل میکردند. یکی از این نهادها، جمعیتهای زنان بودند. با وجود حرکتهای زنان در طول مبارزات مشروطه و جمعیتهایی که در همان دوران با حساسیتهای سیاسی، اجتماعی خاص خود تشکیل یافتند، پس از روی کار آمدن رضاخان، تغییرات عمدهای در روند حرکتهای اجتماعی، سیاسی به...
درباره نقش سیاسى اجتماعى زنان معاصر ایرانى، چند دیدگاه وجود دارد: الفــ زنان در دوره معاصر تاریخ ایران همانند دوره هاى پیش از آن، چندان نقشى نداشتند، و اگر هم در گوشه و کنار تاریخ از نقش آنان سخن به میان آمده، این نقش بسیار اندک است. بــ برخلاف دیدگاه قبلى، برخى معتقدند زنان تاریخ معاصر داراى نقش بودهاند، ولى این نقش مثبت و ارزنده نبوده، بلکه اغلب آنان به ایفاى نقش حرمسرایى،...
سی و یک سال از انقلاب اسلامی ایران می گذرد. طی این سه دهه زنان جایگاه خاص و ویژه ای در جامعه اسلامی ایرانی به خود اختصاص داده اند. امروز زن ایرانی نمادی از یک زن نوین در مقابل الگوی جهانی زن غربی قرار گرفته است. البته هر چند طی سه دهه گذشته ضعف های مدیریتی در پاسخگویی به مسائل زنان در ایران وجود داشته است اما باید دانست که زنان پس از انقلاب توانسته اند به کرامت، آزادی و هویت اجتماعی متناسب با خود دست...
در کتاب «سفرنامه از خراسان تا بختیاری نوشته سیاح فرانسوی هانری رنه دالمانی»، به مسئله زنان بختیاری، پرداخته است و میگوید: یکی از خصایص نیک زنان بختیاری توجه به امور بهداشتی و طبابت است و عدهای از آنها در این فن مهارت زیادی دارند و آنها را معمولا حکیم مینامند. شغل طبابت در میان زنان قبایل معمولا موروثی است. هرگاه پدر یا مادری دوای تازهای پیدا کند طریق استعمال آن را به دختر...
پس از سقوط کابینه مشیرالدوله در کابینه دوم قوامالسلطنه بار دیگر جم در خزانهداری مشغول خدمت شد و مدتی هم ریاست انبار غله را به او سپردند. در کابینه رضاخان سردار سپه در سال 1302 و 1303 شمسی بار دیگر وزیر دارایی شد و آن گاه در سال 1304 در نخستین کابینه محمدعلی فروغی به معاونت نخستوزیر منصوب گردید. جم در سال 1305 به استانداری استان کرمان منصوب شد و در سال 1306 در کابینه مخبرالسلطنه هدایت به وزارت فواید...
در جامعه ایرانی دوران قاجار، نقش اجتماعی زنان با علل و عوامل متعدد تاریخی و سیاسی، مرتبط بوده است. بررسی اجمالی حیات اقتصادی، فرهنگی، مذهبی و سیاسی زنان در دو مقطع پیش از اسلام و پس از اسلام اختصاص یافته است که ممیزههای در جامعه ایرانی دوران قاجار، نقش اجتماعی زنان با علل و عوامل متعدد تاریخی و سیاسی مرتبط بوده است. در کنار روند کلی حوادث در زمانهای مختلف، برخی از رویدادها نقش...
دستیابی رضاخان به قدرت و تأسیس سلسله پهلوی با توجه به ماهیت حکومت و اندیشه حاکم بر آن که به سیاستهای دولتهای غربی وابسته بود، سبب شد که برنامهریزیهای تجددگرایی در رأس سیاستهای حکومت قرار بگیرد. بخش عمده این تجددگرایی به زندگی اجتماعی زنان، اختصاص مییافت. اصلیترین برنامه سوق دادن زن ایرانی به سمت فرهنگ غربی، خط مشی برداشتن حجاب بود که با اجرای آن زندگی زن ایرانی، تغییرات عمدهای را...
اگر به خوبی تاریخ را بررسی کنیم خواهیم دید که زیربنای هر اجتماع زن است و این زن است که میتواند یک اجتماع ایده آل یا عقب مانده بسازد.اما علی رغم نقش موثرآنان در تکوین تمدنها ،هنگامی که برای کشف حقایق صفحات تاریخ را ورق میزنیم با این واقعیت تلخ روبرو میشویم که تاثیر زنان درتاریخ مغفول مانده به گونهای که انگار در جریانهای بزرگ و سرنوشت ساز فاقد هرگونه ونقش و وظیفه ای بوده است. &n...
هیچکس نمیتواند انکار کند که زنان ایران در پیروزی انقلاب اسلامی در سال 57، حضور چشمگیر و فعالانهای داشتهاند. زنانی که بی هیچ چشمداشتی همراه مردان به خیابانها آمدند تا زمینه را برای حضور رهبرشان آماده کنند. اما این انقلاب چه دستاوردی برای این زنان داشته است؟به همین منظور در آستانه سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی با زهرا شجاعی درباره حضور زنان و سهم آنان از انقلاب به گفتوگو نشستیم. وی...
در جامعه ایرانی دوران قاجار، نقش اجتماعی زنان با علل و عوامل متعدد تاریخی و سیاسی، مرتبط بوده است. بررسی اجمالی حیات اقتصادی، فرهنگی، مذهبی و سیاسی زنان در دو مقطع پیش از اسلام و پس از اسلام اختصاص یافته است که ممیزههای در جامعه ایرانی دوران قاجار، نقش اجتماعی زنان با علل و عوامل متعدد تاریخی و سیاسی مرتبط بوده است. در کنار روند کلی حوادث در زمانهای مختلف، برخی از رویدادها نقش...
رژیم پهلوی در ایران حاکمیت خود را از راه کودتا و سرنیزه به دست آورد و در واقع خود را بر ایران تحمیل کرد. بر همین اساس خاندان پهلوی در طول حکومت در ایران انتخابات واقعی برگزار نکرد و اگر تحت فشار افکار عمومی داخلی و خارجی انتخاباتی برگزار شد بیشتر فرمایشی بود و افراد وابسته و در حلقه حاکمیت و خاندان هزار فامیل به مجالس راه مییافتند. یکی از ویژگیههای رضاخان این بود که نظام مشروطه را برچید...
قانون اساسی مشروطه ایران، صراحتی درباره عدم مشارکت زنان نداشت، اما با توجه به فضای فرهنگی حاکم بر جامعه و موقعیت زن در جامعه ایرانی، به صورت طبیعی مشارکت زنان و حق رأی آنان در جریان مشروطه و دهههای بعد مطرح نشد. بعدها این جمله در قانون اساسی که مجلس شورای ملی نماینده «قاطبه اهالی مملکت» ایران است، چنین تعبیر شد که زنان نیز میتوانند حق رأی داشته باشند، گرچه همان طور که خواهیم دید،...
انجمن عفاف زنانه اولین انجمن زنان در ایران پس از برقراری مشروطه بود. این انجمن را همسر میرزا حسن رشدیه در 1326هـ . ق در محل ساختمان مدرسه پرورش دختران که در خانه استیجاری محسن خان نطنزی ملقب به معاون دیوان بود، مجاور سقاخانه نوروزخان، تاسیس کرد. اهداف ذکرشده برای انجمن، پرورش دختران دبستانی و ایجاد زمینه برای مشارکت بیشتر زنان در امور اجتماعی و سیاسی بوده و در این زمینه، فعالیتهایی چون، ایجاد...
پس از برکناری رضاشاه و روی کار آمدن محمدرضا پهلوی، تشکل زنان همچنان مورد توجه بود. به طوری که روز به روز بر تعداد انجمنها و جمعیتهای زنان افزوده میشد. این افزایش تشکل تقریباً با طرح انجمنهای ایالتی و ولایتی دولت مصادف شد. در سالهای 1340-1350، حکومت پهلوی به منظور تحکیم قدرت بیشتر به سمت امریکاییها متمایل شد و به توصیه طراحان امریکایی، طرح انقلاب سفید را در ایران به اجرا درآورد. هدف مهم این طرح، خروج...
پس از انقلاب مشروطه نهادها و سازمانهای جدیدی عمدتاً از سوی حاکمیت بنا نهاده شد که بنا به اقتضای اجتماعی، سیاسی زمان عمل میکردند. یکی از این نهادها، جمعیتهای زنان بودند. با وجود حرکتهای زنان در طول مبارزات مشروطه و جمعیتهایی که در همان دوران با حساسیتهای سیاسی، اجتماعی خاص خود تشکیل یافتند، پس از روی کار آمدن رضاخان، تغییرات عمدهای در روند حرکتهای اجتماعی، سیاسی به وجود...
جنبش مشروطیت ایران، به لحاظ تأثیرات شگرفی که بر سیاست و فرهنگ کشورمان گذاشت، نقطه عطفی در تاریخ این سرزمین بهشمار میرود. این جنبش تاریخساز، انرژیِِِِِِِ عظیمِ ملت مسلمان ایران را آزاد و (تحت رهبری روحانیت بیدار و مبارز) بهطور همزمان، در دو جبهه مبارزه با «استبداد داخلی» و «استعمار خارجی» به جریان انداخت. در آن مبارزه حیاتی، بهویژه پس از تأسیس مجلس شورای ملی،...
انتشار روزنامه که از اواسط دوران قاجاریه رواج یافت، بر فضاى فکرى جامعه تأثیرات عمیقى گذاشت و سبب شد که مردم با جریانات اجتماعى و سیاسى در شهرهاى مختلف ایران و همچنین کشورهاى دیگر آشنا شوند. زنان نیز از تأثیر انتشار روزنامهها بىنصیب نماندند.[1] آنان تا زمان مشروطه هیچ فعالیتى در امور نشر یا نوشتن مقاله در روزنامهها نداشتند. تنها در برخى نشریات به ابراز نظرهایى متفرق و غیرمنسجم در مورد...
: از اواسط دهه 1330 تعداد سازمانهای حامی زنان به صورتی غیر طبیعی در ایران افزایش یافت، مثلاً سازمان «جمعیت خیریه» متعلق به ثریا پهلوی، یا «سازمان رفاه زنان و کودکان» و «سازمان زنان طرفدار اعلامیه حقوق بشر». این روند در سال 1345 شتاب بیشتری گرفت به صورتی که علاوه بر تشکیل سازمانهای جدیدی همچون «سازمان زنان ایران» و «شورای عالی جمعیت زنان ایران»، همایشهای...
مختصری از فعالیتهای مبارزاتی زنان در دوره پهلوی بیان کنید تا برسیم به گستره و کیفیت این مبارزه در سالهای پیش از انقلاب. زنان جامعة ما همواره در جنبشهای ظلمستیزانه در طول تاریخ کمابیش نقش داشتهاند، که در این مجال، پرداختن به آن میسر نیست. اما دورة پهلوی که منظور شماست، بهویژه در سالهای دهة پنجاه، مبارزه بهصورت مخفی انجام میشد و مخفیکاری جزء اصول ابتدایی مبارزه بود....
نجمالسلطنه آسیه آلاحمد ملکتاج خانم ملقب به نجمالسلطنه فرزند فیروز میرزا نصرتالدوله پسر عباس میرزا نایبالسطنه در سال 1270 ق/ 1233ش متولد شد. مادر او حاجیه هما خانم 1 دختر بهمن میرزا بهاءالدوله نیز نوه دیگر عباس میرزا بود. ملکتاج بزرگترین فرزند فیروزمیرزا بود و دارای دو خواهر به نامهای اشرف خانم سرورالسلطنه2 و ماه سماءخانم عصمتالسلطنه بود که...
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، پیشهمایش «زن در اندیشه علامه طباطبایی» امروز سوم اردیبهشت از سوی دانشگاه الزهرا (س) و با همکاری دبیرخانه همایش بینالمللی اندیشههای علامه طباطبایی در تفسیر المیزان در دانشگاه الزهرا برگزار شد. حجتالاسلام محمدرضا زیبایینژاد، رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده حوزه علمیه با به شخصیت علامه طباطبایی و کتاب «تفسیر&nbs...
پس از انقلاب مشروطه نهادها و سازمانهای جدیدی عمدتاً از سوی حاکمیت بنا نهاده شد که بنا به اقتضای اجتماعی، سیاسی زمان عمل میکردند. یکی از این نهادها، جمعیتهای زنان بودند. با وجود حرکتهای زنان در طول مبارزات مشروطه و جمعیتهایی که در همان دوران با حساسیتهای سیاسی، اجتماعی خاص خود تشکیل یافتند، پس از روی کار آمدن رضاخان، تغییرات عمدهای در روند حرکتهای اجتماعی، سیاسی به وجود...
زنان, ایـن عنـاصـر فضیلت و ارزشهای الهی دارای بـرکـات زیـادی هستند و به عنـوان نیمـی از جامعه بشریت, همـواره بیشتریـن بار مشکلات را بـر دوش می کشند و نـوعا شـریک غم خانـواده مـی باشنـد. اسلام برخلاف جـوامع و تمدن جاهلـی که زنان را حقیر و ضعیف و دون شمرده و آنان را در خـدمت ابتذال و فساد گـرفته بـود, به زنان, شخصیتـی باکرامت و مقامی والا بخشید. ایـن مقام و منزلت, تـوإم با فـداکاری و ایثار, در پـرتـو...
سازمان زنان که به منظور اجرای سیاستهای فرهنگی، اجتماعی دولت در سطح طبقات مختلف زنان ایران آغاز به کار کرد، بیشتر فعالیتهای خود را در قالب فعالیتهای فرهنگی ارائه میداد. به همین دلیل، سیاستهای خود را در زمینههای مختلف اعم از فعالیتهای چاپ و نشر و تهیه برنامه تبلیغاتی در رسانههای صوتی و تصویری، هماهنگ میساخت. حتی فعالیتهای حقوقی سازمان، بیشتر در ارتباط با چاپ کتب و مقالات صورت...
پس از برکناری رضاشاه و روی کار آمدن محمدرضا پهلوی، تشکل زنان همچنان مورد توجه بود. به طوری که روز به روز بر تعداد انجمنها و جمعیتهای زنان افزوده میشد. این افزایش تشکل تقریباً با طرح انجمنهای ایالتی و ولایتی دولت مصادف شد. در سالهای 1340-1350، حکومت پهلوی به منظور تحکیم قدرت بیشتر به سمت امریکاییها متمایل شد و به توصیه طراحان امریکایی، طرح انقلاب سفید را در ایران به اجرا درآورد. هدف مهم این طرح،...
مدیرعامل انجمن زنان مبارز مسلمان از برگزاری همایش نقش زنان در پنجاهمین سال نهضت امام خمینی(ره) خبر داد. پانزدهم خرداد ۴۲: فاطمه جلالوند، مدیرعامل انجمن زنان مبارز مسلمان به خبرگزاری بینالمللی قرآن گفت: این همایش 15 بهمنماه سال جاری از سوی انجمن زنان مبارز مسلمان برگزار میشود. وی افزود: همایش نقش زنان در پنجاهمین سال نهضت امام خمینی (ره) به صورت یکروزه و با هدف تبیین نقش مهم زنان...
تاریخ ایرانی: ۷۴ درصد مردان متاهل قبل از انقلاب با کار همسران خود در بیرون از خانه مخالف بودند. ۷۵ درصد هم زن باحجاب را ترجیح میدادند. بر اساس یافتههای یک پیمایش اجتماعی در سال ۱۳۵۳ که در شماره اخیر مجله «مهرنامه» منتشر شده، میتوان گفت ایدهآلهای سنتی بر بخش زیادی از زندگی پاسخگویان مسلط بود. دلبستگی به این ارزشها کماکان در میان بخش زیادی از پاسخگویان مشاهده میشود. از میان این ارزشها...
قدرت در حکومت ایران در اوایل دهه 1320، پراکنده و میان سیاسیون با گرایشهای گوناگون توزیع شده بود. فقدان حکومت مرکزی نیرومند و شرایط ویژه سیاسی که در آن سالها موجب شده بود انگلیس و روس همچنان خود را در تعیین سیاستها دارای حق بدانند، کار را برای تامین نان پایتخت دشوار کرده بود.
کشف حجاب و تجددمآبی و فرنگیزدگی جای خود! چه اجباری در اجباری کردن اینگونه برنامهها و بهکار بردن خشونت در مسیر تجددمآبی وجود داشت؟! شاید اگر رضاشاه و اطرافیان او کشف حجاب را به سرعت اجباری نمیکردند، بعضی از اقدامات مورد قبول آنها در زمینۀ نوسازی هم در گرد و غبار خشم و غیرت مردم فرو نمیرفت، امّا گویی لازم بود که چنین رژیم مستبد و خشکمغزی از طریق همین اشتباهات در نزد مردم و...
پس از انقراض سلسله قاجار،زمینههای سلطنت رضـا خـان فـراهم شد؛ابتدا«قانون استعمال البسه وطنی»را در مردادماه 1303 ابلاغ کرد و اجرای آن را در تمامی ادارات دولتی بر عهده رؤسـای آن ادارات نهاد و محمد علی فروغی(ذکاء الملک)را که وزیر مالیه بود،مأمور مشخص کـردن متخلفین و«اخذ جرائم لازمـه»از آنـان نمود.1از آن پس برای شکستن حجاب بانوان تلاش چشمگیری را به...
روز 27 آذر 1314 بخشنامه کشف حجاب جهت تصویب رضاشاه از طرف رئیسالوزرا به دربار فرستاده شد. کشف حجاب در ایران پدیده ای ناشی از آشنایی با غرب و تجددخواهی افرادی است که افکار و زندگی غربی را تجربه کرده بودند. به گونه ای که نخستین نشانه های کشف حجاب را می توان در دربار ناصرالدین شاه قاجار و سپس در محافل روشن فکری مشاهده نمود، رسمیت یافتن آن به دوره دیکتاتوری رضاشاه پهلوی بازمی گردد. رضاخان که پیش از...
آغاز رسمی کشف حجاب در 7 دی ماه 1314 شمسی به عنوان یک واقعه مهم در تاریخ معاصر کشور محسوب می شود. تاکنون در اندک پژوهش های انجام شده ، برخی ابعاد و زوایای این واقعه مورد بررسی قرار گرفته است، ولی درباره پیامدهای اجتماعی و به خصوص اقتصادی آن پژوهش مستقلی صورت نگرفته است. این نوشتار بر آن است که با استناد به حجم انبوه اسناد منتشر شده، این ابعاد از واقعه کشف حجاب را مورد بازکاوی قرار دهد. چنین به نظر می...
خبر اعلام رسمی کشف حجاب، اگر چه با توجه به زمینهسازیهایی که شده بود، چندان هم غیره منتظره نبود، اما خبر منع حجاب بسیار غیر منتظره بود. این خبر به منزله به کارگیری هر گونه اقدام علیه زنان محجبهای محسوب میشد که تا آنروز حتی حاضر نبودند نقاب از چهره بردارند، تا مبادا چشم نامحرم به روی آنان بیفتد. با اعلام رسمی کشف حجاب و منع استفاده از آن در معابر عمومی، این دسته از زنان در حالی ناگزیر بودند ضمن...
در اکتبر 1917م انقلاب سوسیالیستى در کشور روسیه به ثمر رسید و به حکومت تزارها خاتمه داد. از آنجا که روسها مشغول برطرف نمودن آشفتگىها، آشوبها و مقاومتهاى داخلى بودند، سیاست استعمارى این کشور در ایران براى مدتى متوقف گردید و ناگزیر نواحى شمالى ایران را تخلیه کردند. اما این به معناى مداخله در کشور ایران نبود و دولت شوروى توسط حزب توده وابسته، نفوذ و سلطه خود را در این کشور...
در روند گسترش حضور اجتماعی زنان در دوران رضاخان، انجمنها و گروههای متعددی با آرمانها و اهداف ویژهای قدم به دایره فعالیتهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نهادند. مطالعه و بررسی طیفها و گروههای مختلف فعال در دوره بعد از به قدرت رسیدن رضاخان نشان میدهد که زنانی آزادی عمل و میدان فعالیت بیشتری در اختیار داشتند که با اهداف فرهنگی طراحی شده حکومت پهلوی همساز و هماهنگ بودند و برای این دسته...
حجاب متعلق به نسل آگاهی است که با پوشش خود میخواهد به استعمار غربی و به فرهنگ اروپایی بگوید: پنجاه سال کلک زدی، کارکردی، نقشه کشیدی که مرا فرنگی مآب کنی، من با این لباس به تو میگویم نه، و به تمام پنجاه سال کارت فاتحه میخوانم. چرا حرکتهای گسترده کشف حجاب و حجابزدایی، از سوی عوامل وابسته به استعمارگران، در بعضی کشورهای اسلامی، مثل افغانستان، ترکیه، ایران و… با شکست مواجه شده است...
بررسی سیاست رضاخان در نابودی هویت ایرانی کشف حجاب طرحی در جهت قربانی کردن آزادی زنان رضاخان پس از رسیدن به قدرت، به ویژه بعد از احراز سلطنت، درصدد برآمد تا تعریف "هویت ملی" را دگرگون کند و در راه تحقق آن از هرگونه اقدامی واهمه نداشت؛ به ویژه آن که چون پرورش یافته محیط خشک نظامی و تربیت یافته افسران روسی بود، فقط خشونت و سرکوب را تنها عامل اجرای برنامههای مورد نظرش می دانست...